Πηγή : Τάξεις και Ηθική
Πολλοί κατηγόρησαν τον ιστορικό υλισμό, τον οποίο θεμελίωσαν οι Μάρξ-Ένγκελς, ότι πάσχει από κάποιου είδους μεταφυσική, έναν μηχανιστικό ντετερμινισμό-παραγωγισμό, ένα θετικισμό και μια τελολογία. Οι παραπάνω κατηγορίες εξαπολύονται όταν κανείς παρουσιάζεται να υποστηρίζει κάποιου είδους χαλύβδινες κοινωνικές νομοτέλειες, ένα ''τέλος'' της ιστορίας, μια διαρκή και ακατάπαυστη ''πρόοδο'' της ανθρωπότητας, μια ενυπάρχουσα λογική στην Ιστορία.
Θα χρειαζόταν μια ατελείωτη σειρά αναρτήσεων, σαν μία πρώτη απάντηση στις παραπάνω κατηγορίες ενάντια στον ιστορικό υλισμό και τον μαρξισμό. Οι μομφές αυτές πιστεύω πως διαθέτουν ορθολογικό ''πυρήνα'', και αναδεικνύουν/θεματοποιούν ορισμένα προβληματικά σημεία του ιστορικού υλισμού, κάποια από τα οποία δεν βρίσκονταν καν στο πεδίο της ορατότητάς του. Ωστόσο, όταν η στόχευση αυτών των κατηγοριών είναι να ''αποδείξουν'' τάχα πως έχει εξαντληθεί σήμερα το χειραφετητικό δυναμικό της μαρξιστικής θεωρίας (αλλά και το δυναμικό της σκέψης του Χέγκελ, στην οποία αποδίδουν τον ''ιδεαλισμό'' και την ''τελολογία'' του Μάρξ), τότε αυτές οι σφοδρές επιθέσεις καταλήγουν σε χονδροειδείς υπεραπλουστεύσεις, στήνοντας μια καρικατούρα του μαρξισμού την οποία χτυπούν μανιασμένα, σαν να χτυπούσαν το σώμα της εργατικής τάξης. Είτε το συνειδητοποιούν ή όχι, οι μηνυτές αυτοί απολογούνται για την σαπίλα του καπιταλιστικού συστήματος, πέφτοντας οι ίδιοι στον μεγαλύτερο ιδεαλισμό, διακηρύσσοντας το Τέλος της Ιστορίας της ανθρωπότητας και των ιδεολογιών (έναν ιδεαλισμό που υποτίθεται οι ίδιοι πολύ εμίσησαν).
Σε άλλες περιπτώσεις, οι μηνυτές έχουν σκοπό να εγκαθιδρύσουν τη δική τους πρωτότυπη θεωρία, αρνούμενοι την οργανική σχέση που έχει και πρέπει να έχει κάθε αληθινά ριζοσπαστική κριτική θεωρία του κοινωνικού όλου με τον κλασικό μαρξισμό. Τα επαναστατικά (;) αυτά έργα τους, συμπίπτοντας με την καθεστωτική αντικομμουνιστική και αντιμαρξιστική προπαγάνδα, αγκαλιάζονται από διθυραμβικές κριτικές των αστικών μέσων επικοινωνίας.
Ο ιστορικός υλισμός, όπως ήδη υπονοήθηκε, χρειάζεται σήμερα την δική του άρση, ανάπτυξη, εμβάθυνση, όπως και σύσσωμος ο μαρξισμός (που πέραν της πτυχής του ιστορικού υλισμού, περιλαμβάνει την κριτική της πολιτικής οικονομίας, την θεωρία του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, την κριτική των ιδεολογιών, την κριτική της φιλοσοφίας, την θεωρία των μορφών οργάνωσης της εργατικής τάξης κ.α). Αυτό προυποθέτει όμως την κριτική επαναπρόσληψη των κεκτημένων του, που πόρρω απέχει από την καταστροφική άρνησή τους. Μια αφετηριακή διευκρίνιση. Η παλιά διαμάχη υλισμού-ιδεαλισμού, μολονότι θέτει σε καθαρή μορφή μια πραγματική αντίθεση στο πεδίο της θεωρίας, στην απολυτότητά της αποτελεί ένα κίβδηλο δίπολο. Κάθε υλισμός, ακόμη και κάθε υλιστική διαλεκτική, ενέχει ως δυνατότητα τον ιδεαλισμό, ο οποίος δεν είναι απόκλιση αλλά αναγκαία διάστασή του. Και ο διαλεκτικός υλισμός όπως εκφράστηκε με ρητό τρόπο από τον Ένγκελς και την επίσημη σοβιετική γραμματεία, εμπεριείχε ιδεαλιστικά-μεταφυσικά στοιχεία, όπως η ''διαλεκτική της Φύσης'' στην μορφή που την παρουσίασε ο Ένγκελς (πράγμα που δεν την αναιρεί ως ερευνητικό πρόγραμμα), η ''θεωρία των σταδίων'', ο ''νόμος της αναγκαίας αντιστοιχίας παραγωγικών σχέσεων-δυνάμεων'' του Ι.Στάλιν. Υπάρχουν πολλά επιπλέον παραδείγματα, ωστόσο το συγκεκριμένο ζήτημα (και η περαιτέρω τεκμηρίωση των παραπάνω αφορισμών) ξεφεύγει από τις στοχεύσεις του παρόντος. Εκείνο που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι, κάθε προσπάθεια νοητικής συμπερίληψης μιας-ιεραρχικά δομημένης-ολότητας (των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων, της κοινωνίας, του γήινου φυσικού κόσμου-οικοσυστήματος), περιέχει ως αναγκαία στιγμή το σφάλμα, την πλάνη, το κενό στην γνώση της ολότητας το οποίο καλύπτεται με μια μεταφυσική-ιδεαλιστική πλήρωση. Όπως ''κάθε γέννηση γεννιέται δίδυμη με τον εχθρό της'', με τον ίδιο τρόπο όταν η έννοια ενός πράγματος σχηματίζεται με αφαίρεση από αυτό και τις σχέσεις του με άλλα πράγματα, την ίδια στιγμή γεννιέται το μη εννοιακό υπόλειμμα (Αντόρνο) του πράγματος που απειλεί και κάποτε καταστρέφει τις εννοιολογικές μας οριοθετήσεις. Τα παραπάνω συνιστούν παρατηρήσεις, που έχουν σκοπό να μετριάσουν τις ενθουσιώδεις όσο και άκριτες επιδοκιμασίες όσων μας έχουν κληροδοτήσει τα διάφορα ρεύματα του μαρξισμού. Παρ'όλα αυτά, αντί να αντικαταστήσουμε αυτή την κληρονομιά με κάποια ''αρχή της απροσδιοριστίας'' της ιστορικής κίνησης, η οποία, υπερτονίζοντας την παρουσία ιδεαλισμού και μεταφυσικής σε κάθε ολιστική προσέγγιση, θα κατέληγε σε έναν τυφλό σχετικισμό εντελώς άχρηστο για τον προσανατολισμό της πρακτικής δράσης, προτείνω εδώ το εξής: θα επιλέξω και θα διατυπώσω παρακάτω ορισμένες ''νομοτέλειες του κοινωνικού είναι'', πράγμα που μάλλον θα ξενίσει πολλούς από τους αναγνώστες οι οποίοι θέλουν να αποφύγουν τον εξελικτισμό, την μοιρολατρία και την τελολογία που τόσες δεκαετίες αδρανοποίησαν την γνήσια επαναστατική σκέψη. Το συγκεκριμένο ζήτημα θεωρώ πως είναι εξαιρετικά σημαντικό, και καλό είναι μέσα από σχετικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, να ξεκαθαριστεί κάποια στιγμή μια για πάντα. Ως νομοτέλεια θα έλεγα πως νοούμε το ανάπτυγμα της εσωτερικής αυτοκίνησης ενός οργανικού όλου, τις ουσιώδεις στιγμές αυτής της κίνησης που νοητικά συλλαμβάνεται ως μια αλυσίδα αιτιών και αποτελεσμάτων. Όταν λέμε πως κάτι είναι νομοτελές-είναι νομοτέλεια, εννοούμε πως πρόκειται να γίνει πραγματικότητα ως αποτέλεσμα κάποιας αιτίας ή μιας δομής αιτιακών καθορισμών, εμφανιζόμενο κάποια στιγμή σε αυτήν την αιτιακή αλυσίδα. Στο πλαίσιο της υλιστικής διαλεκτικής, νομοτελές είναι η πιο εύκολα υλοποιήσιμη δυνατότητα, από ένα φάσμα δυνατοτήτων το οποίο από λογικο-ιστορική αναγκαιότητα ανοίγεται. Σε ένα μεγαλύτερο βάθος χρόνου, σε ένα μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων και αν κάτι δεν αλλάξει ριζικά με τρόπο απρόβλεπτο, η πιο εύκολα υλοποιήσιμη δυνατότητα (πιθανοκρατικά) λέμε πως θα πραγματωθεί. Βέβαια, αν ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός τίθεται κατά λογική και ιστορική αναγκαιότητα ως δυνατότητα από το κοινωνικό γίγνεσθαι, ενδεχομένως η εργατική τάξη να μην χειραφετηθεί ποτέ και η ανθρωπότητα να παραμείνει για πάντα υποταγμένη στο κεφάλαιο μέχρι να καταστραφεί. Διαζευκτικά πάντως τίθεται το δίλημμα ''σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα'', και στα μάτια των κλασικών του μαρξισμού, έμοιαζε νομοτελές ότι τελικά η τάξη των καταπιεσμένων θα επιλέξει τελικά να διαλύσει την κεφαλαιοκρατική κοινωνία, επανοικειοποιούμενη τον παραγμένο από την ίδια πλούτο, βαδίζοντας προς την αταξική κοινωνία. Το αν αυτή η δυνατότητα είναι πράγματι η πιο εύκολα υλοποιήσιμη ή απλώς μια όλο και εμφανέστερη δυνατότητα, είναι αμφισβητούμενο ζήτημα. Δεδομένης της τεράστιας δυσκολίας του εγχειρήματος για πολλούς λόγους (άρση όλων των ταξικών κοινωνιών και μάλιστα παρατεταμένη και συνειδητή, παγκόσμιας κλίμακας θεμελιακή αναδιάρθρωση, βίαιη σύγκρουση με την αστική τάξη κτλ, διασπορά κυρίαρχης ιδεολογίας, οικολογική καταστροφή), ο χρόνος που περνάει δεν μοιάζει υπέρ μας... Έφτασα λοιπόν στο σημείο που πρέπει να εκθέσω ορισμένες, κατά την άποψη μου, νομοτέλειες του κοινωνικού είναι, ή, για να το μετριάσω κάπως, ορισμένες υποψήφιες ως τέτοιες. Πάντως, πρέπει να προσθέσω ότι αυτοί οι νόμοι-τάσεις/δυναμικές που αναπτύσσονται, διαπιστώνονται ως τέτοιοι μόνο a posteriori. Αφού δηλαδή έχουμε δεδομένο το σήμερα, την ωριμότητα, δηλαδή την κεφαλαιοκρατική κοινωνία, κοιτάμε αναδρομικά την ιστορική κίνηση, διακρίνουμε ουσιώδεις τις στιγμές και το λογικό της ''σκελετό''. Ύστερα, με βάση την ιστορική ''φορά'', διατυπώνουμε οιωνεί προγνώσεις για την μετέπειτα κίνηση του κοινωνικού είναι.
Μερικές τέτοιες ιστορικές δυναμικές, από την αρχή των κοινωνιών έως την κεφαλαιοκρατία είναι:
Πολλοί κατηγόρησαν τον ιστορικό υλισμό, τον οποίο θεμελίωσαν οι Μάρξ-Ένγκελς, ότι πάσχει από κάποιου είδους μεταφυσική, έναν μηχανιστικό ντετερμινισμό-παραγωγισμό, ένα θετικισμό και μια τελολογία. Οι παραπάνω κατηγορίες εξαπολύονται όταν κανείς παρουσιάζεται να υποστηρίζει κάποιου είδους χαλύβδινες κοινωνικές νομοτέλειες, ένα ''τέλος'' της ιστορίας, μια διαρκή και ακατάπαυστη ''πρόοδο'' της ανθρωπότητας, μια ενυπάρχουσα λογική στην Ιστορία.
Θα χρειαζόταν μια ατελείωτη σειρά αναρτήσεων, σαν μία πρώτη απάντηση στις παραπάνω κατηγορίες ενάντια στον ιστορικό υλισμό και τον μαρξισμό. Οι μομφές αυτές πιστεύω πως διαθέτουν ορθολογικό ''πυρήνα'', και αναδεικνύουν/θεματοποιούν ορισμένα προβληματικά σημεία του ιστορικού υλισμού, κάποια από τα οποία δεν βρίσκονταν καν στο πεδίο της ορατότητάς του. Ωστόσο, όταν η στόχευση αυτών των κατηγοριών είναι να ''αποδείξουν'' τάχα πως έχει εξαντληθεί σήμερα το χειραφετητικό δυναμικό της μαρξιστικής θεωρίας (αλλά και το δυναμικό της σκέψης του Χέγκελ, στην οποία αποδίδουν τον ''ιδεαλισμό'' και την ''τελολογία'' του Μάρξ), τότε αυτές οι σφοδρές επιθέσεις καταλήγουν σε χονδροειδείς υπεραπλουστεύσεις, στήνοντας μια καρικατούρα του μαρξισμού την οποία χτυπούν μανιασμένα, σαν να χτυπούσαν το σώμα της εργατικής τάξης. Είτε το συνειδητοποιούν ή όχι, οι μηνυτές αυτοί απολογούνται για την σαπίλα του καπιταλιστικού συστήματος, πέφτοντας οι ίδιοι στον μεγαλύτερο ιδεαλισμό, διακηρύσσοντας το Τέλος της Ιστορίας της ανθρωπότητας και των ιδεολογιών (έναν ιδεαλισμό που υποτίθεται οι ίδιοι πολύ εμίσησαν).
Σε άλλες περιπτώσεις, οι μηνυτές έχουν σκοπό να εγκαθιδρύσουν τη δική τους πρωτότυπη θεωρία, αρνούμενοι την οργανική σχέση που έχει και πρέπει να έχει κάθε αληθινά ριζοσπαστική κριτική θεωρία του κοινωνικού όλου με τον κλασικό μαρξισμό. Τα επαναστατικά (;) αυτά έργα τους, συμπίπτοντας με την καθεστωτική αντικομμουνιστική και αντιμαρξιστική προπαγάνδα, αγκαλιάζονται από διθυραμβικές κριτικές των αστικών μέσων επικοινωνίας.
Ο ιστορικός υλισμός, όπως ήδη υπονοήθηκε, χρειάζεται σήμερα την δική του άρση, ανάπτυξη, εμβάθυνση, όπως και σύσσωμος ο μαρξισμός (που πέραν της πτυχής του ιστορικού υλισμού, περιλαμβάνει την κριτική της πολιτικής οικονομίας, την θεωρία του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, την κριτική των ιδεολογιών, την κριτική της φιλοσοφίας, την θεωρία των μορφών οργάνωσης της εργατικής τάξης κ.α). Αυτό προυποθέτει όμως την κριτική επαναπρόσληψη των κεκτημένων του, που πόρρω απέχει από την καταστροφική άρνησή τους. Μια αφετηριακή διευκρίνιση. Η παλιά διαμάχη υλισμού-ιδεαλισμού, μολονότι θέτει σε καθαρή μορφή μια πραγματική αντίθεση στο πεδίο της θεωρίας, στην απολυτότητά της αποτελεί ένα κίβδηλο δίπολο. Κάθε υλισμός, ακόμη και κάθε υλιστική διαλεκτική, ενέχει ως δυνατότητα τον ιδεαλισμό, ο οποίος δεν είναι απόκλιση αλλά αναγκαία διάστασή του. Και ο διαλεκτικός υλισμός όπως εκφράστηκε με ρητό τρόπο από τον Ένγκελς και την επίσημη σοβιετική γραμματεία, εμπεριείχε ιδεαλιστικά-μεταφυσικά στοιχεία, όπως η ''διαλεκτική της Φύσης'' στην μορφή που την παρουσίασε ο Ένγκελς (πράγμα που δεν την αναιρεί ως ερευνητικό πρόγραμμα), η ''θεωρία των σταδίων'', ο ''νόμος της αναγκαίας αντιστοιχίας παραγωγικών σχέσεων-δυνάμεων'' του Ι.Στάλιν. Υπάρχουν πολλά επιπλέον παραδείγματα, ωστόσο το συγκεκριμένο ζήτημα (και η περαιτέρω τεκμηρίωση των παραπάνω αφορισμών) ξεφεύγει από τις στοχεύσεις του παρόντος. Εκείνο που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι, κάθε προσπάθεια νοητικής συμπερίληψης μιας-ιεραρχικά δομημένης-ολότητας (των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων, της κοινωνίας, του γήινου φυσικού κόσμου-οικοσυστήματος), περιέχει ως αναγκαία στιγμή το σφάλμα, την πλάνη, το κενό στην γνώση της ολότητας το οποίο καλύπτεται με μια μεταφυσική-ιδεαλιστική πλήρωση. Όπως ''κάθε γέννηση γεννιέται δίδυμη με τον εχθρό της'', με τον ίδιο τρόπο όταν η έννοια ενός πράγματος σχηματίζεται με αφαίρεση από αυτό και τις σχέσεις του με άλλα πράγματα, την ίδια στιγμή γεννιέται το μη εννοιακό υπόλειμμα (Αντόρνο) του πράγματος που απειλεί και κάποτε καταστρέφει τις εννοιολογικές μας οριοθετήσεις. Τα παραπάνω συνιστούν παρατηρήσεις, που έχουν σκοπό να μετριάσουν τις ενθουσιώδεις όσο και άκριτες επιδοκιμασίες όσων μας έχουν κληροδοτήσει τα διάφορα ρεύματα του μαρξισμού. Παρ'όλα αυτά, αντί να αντικαταστήσουμε αυτή την κληρονομιά με κάποια ''αρχή της απροσδιοριστίας'' της ιστορικής κίνησης, η οποία, υπερτονίζοντας την παρουσία ιδεαλισμού και μεταφυσικής σε κάθε ολιστική προσέγγιση, θα κατέληγε σε έναν τυφλό σχετικισμό εντελώς άχρηστο για τον προσανατολισμό της πρακτικής δράσης, προτείνω εδώ το εξής: θα επιλέξω και θα διατυπώσω παρακάτω ορισμένες ''νομοτέλειες του κοινωνικού είναι'', πράγμα που μάλλον θα ξενίσει πολλούς από τους αναγνώστες οι οποίοι θέλουν να αποφύγουν τον εξελικτισμό, την μοιρολατρία και την τελολογία που τόσες δεκαετίες αδρανοποίησαν την γνήσια επαναστατική σκέψη. Το συγκεκριμένο ζήτημα θεωρώ πως είναι εξαιρετικά σημαντικό, και καλό είναι μέσα από σχετικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, να ξεκαθαριστεί κάποια στιγμή μια για πάντα. Ως νομοτέλεια θα έλεγα πως νοούμε το ανάπτυγμα της εσωτερικής αυτοκίνησης ενός οργανικού όλου, τις ουσιώδεις στιγμές αυτής της κίνησης που νοητικά συλλαμβάνεται ως μια αλυσίδα αιτιών και αποτελεσμάτων. Όταν λέμε πως κάτι είναι νομοτελές-είναι νομοτέλεια, εννοούμε πως πρόκειται να γίνει πραγματικότητα ως αποτέλεσμα κάποιας αιτίας ή μιας δομής αιτιακών καθορισμών, εμφανιζόμενο κάποια στιγμή σε αυτήν την αιτιακή αλυσίδα. Στο πλαίσιο της υλιστικής διαλεκτικής, νομοτελές είναι η πιο εύκολα υλοποιήσιμη δυνατότητα, από ένα φάσμα δυνατοτήτων το οποίο από λογικο-ιστορική αναγκαιότητα ανοίγεται. Σε ένα μεγαλύτερο βάθος χρόνου, σε ένα μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων και αν κάτι δεν αλλάξει ριζικά με τρόπο απρόβλεπτο, η πιο εύκολα υλοποιήσιμη δυνατότητα (πιθανοκρατικά) λέμε πως θα πραγματωθεί. Βέβαια, αν ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός τίθεται κατά λογική και ιστορική αναγκαιότητα ως δυνατότητα από το κοινωνικό γίγνεσθαι, ενδεχομένως η εργατική τάξη να μην χειραφετηθεί ποτέ και η ανθρωπότητα να παραμείνει για πάντα υποταγμένη στο κεφάλαιο μέχρι να καταστραφεί. Διαζευκτικά πάντως τίθεται το δίλημμα ''σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα'', και στα μάτια των κλασικών του μαρξισμού, έμοιαζε νομοτελές ότι τελικά η τάξη των καταπιεσμένων θα επιλέξει τελικά να διαλύσει την κεφαλαιοκρατική κοινωνία, επανοικειοποιούμενη τον παραγμένο από την ίδια πλούτο, βαδίζοντας προς την αταξική κοινωνία. Το αν αυτή η δυνατότητα είναι πράγματι η πιο εύκολα υλοποιήσιμη ή απλώς μια όλο και εμφανέστερη δυνατότητα, είναι αμφισβητούμενο ζήτημα. Δεδομένης της τεράστιας δυσκολίας του εγχειρήματος για πολλούς λόγους (άρση όλων των ταξικών κοινωνιών και μάλιστα παρατεταμένη και συνειδητή, παγκόσμιας κλίμακας θεμελιακή αναδιάρθρωση, βίαιη σύγκρουση με την αστική τάξη κτλ, διασπορά κυρίαρχης ιδεολογίας, οικολογική καταστροφή), ο χρόνος που περνάει δεν μοιάζει υπέρ μας... Έφτασα λοιπόν στο σημείο που πρέπει να εκθέσω ορισμένες, κατά την άποψη μου, νομοτέλειες του κοινωνικού είναι, ή, για να το μετριάσω κάπως, ορισμένες υποψήφιες ως τέτοιες. Πάντως, πρέπει να προσθέσω ότι αυτοί οι νόμοι-τάσεις/δυναμικές που αναπτύσσονται, διαπιστώνονται ως τέτοιοι μόνο a posteriori. Αφού δηλαδή έχουμε δεδομένο το σήμερα, την ωριμότητα, δηλαδή την κεφαλαιοκρατική κοινωνία, κοιτάμε αναδρομικά την ιστορική κίνηση, διακρίνουμε ουσιώδεις τις στιγμές και το λογικό της ''σκελετό''. Ύστερα, με βάση την ιστορική ''φορά'', διατυπώνουμε οιωνεί προγνώσεις για την μετέπειτα κίνηση του κοινωνικού είναι.
Μερικές τέτοιες ιστορικές δυναμικές, από την αρχή των κοινωνιών έως την κεφαλαιοκρατία είναι:
- Ποσοτική και ποιοτική ανάπτυξη των ανθρώπινων αναγκών (στη ''βιολογική'' και ''πολιτισμική'' πτυχή, που αποτελούν λογικές αφαιρέσεις).
- Εμβάθυνση του καταμερισμού εργασίας, επέκταση, διαφοροποίηση, ειδίκευση. Από την σχέση παραγωγής-κατανάλωσης στις κοινωνίες παραγωγής αξιών χρήσης, προχωρούμε σε μια ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη των διαφορών και περιπλοκή αυτής της σύνθεσης, που καταλήγει στο κύκλωμα παραγωγή-διανομή-ανταλλαγή-κατανάλωση της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας.
- Ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη της παραγωγικής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, που παρακολουθεί την ανάπτυξη των ανθρώπινων αναγκών και την εμβάθυνση του καταμερισμού εργασίας, έως τη σύγχρονη βιομηχανία.
- Επίταση της αρχικής διάκρισης βάσης και εποικοδομήματος, η οποία μετατρέπεται νομοτελώς και στην ιστορική της δυναμική, σε διαφορά, αντίθεση και τελικά ''αντίφαση'' στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία (μια αντίφαση όμως που ήδη αποπειράται την επίλυσή της με την εντονότατη αλληλοείσδυση των μερών, πχ της κουλτούρας στην παραγωγική διαδικασία κλπ). Αρχικά βάση και εποικοδόμημα δεν μπορούν ούτε μέσω μιας λογικής αφαίρεσης να εξαχθούν από το κοινωνικό είναι (οικονομικές, πολιτιστικές, εθιμικές και λοιπές στιγμές βρίσκονται σε μία uno actu σύσταση και είναι αδιαχώριστες). Η εμβάθυνση του καταμερισμού εργασίας και η συστηματοποίηση των ανθρώπινων ενεργειών και του χρόνου, αλλά και η ιεραρχική δόμηση των διαφόρων σφαιρών του κοινωνικού γίγνεσθαι, απολήγουν, στην πλέον ώριμη φάση αυτής της διαδικασίας, σε μια σχετική αυτοτέλεια του οικονομικού (ως ''ολότητα''), στην κεφαλαιοκρατία, μια ολότητα που διέπεται από τους δικούς της ''νόμους'', εντός της κοινωνικής ιεραρχικά δομημένης ολότητας. Επίσης, για τους ίδιους λόγους (καταμερισμός εργασίας κ.ο.κ, οργανική θέση της εκάστοτε διαδικασίας στην συνολική κοινωνική δομή), διακρίνεται στο ''εποικοδόμημα'' η ηθική από την πολιτική και το δίκαιο, η θρησκεία, η αισθητική, η φιλοσοφία κ.α.
- Μετασχηματισμός των ''φυσικών'' σχέσεων (έμφυλες, φυλετικές κτλ) σε κοινωνικές, κοινωνική διαμεσολάβηση του βιολογικού. Το φυσικό περιβάλλον και η εσώτερη φύση (ορμές κτλ)αναιρούνται όλο και περισσότερο, με την διαλεκτική έννοια, σαν υποταγμένες στιγμές του κοινωνικού είναι.
- Ανάπτυξη της παραγωγικής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, παράλληλα με την ύπαρξη των τάξεων, οδηγεί ολοένα και περισσότερο την επέκταση της εργαλειακής λογικής, την διύλιση των πάντων υπό το πρίσμα μέσων-σκοπών, την αποδυνάμωση των μαγικών-ανορθολογικών στοιχείων και παραδόσεων-εθίμων, την ανατροπή των παλαιών κοσμοειδώλων και την ''κοινωνικοποίηση'' (με αντιφατικό, ταξικά προσδιορισμένο τρόπο) περιεχομένων και μορφών της αλλοτρίωσης και του φετιχισμού. ''Αποφυσικοποίηση'' και θετικοποίηση του δικαίου και των μεθόδων νομιμοποίησής του.
- Ενοποίηση της ταξικά σπαρασσόμενης ανθρωπότητας, ολοένα αυξανόμενη διαδικτύωση σε παγκόσμια κλίμακα, ολοένα και μεγαλύτερη ενοποίηση γλωσσών, ηθών, εθίμων, ομογενοποίηση της αισθητικής (καταναλωτικά πρότυπα και πηγές απόλαυσης), αποδυνάμωση των συνόρων, της υλικής ισχύος των ''εθνικών'' κεφαλαίων (χωροταξικά προσδιορισμένων εντός των συνόρων ενός κράτους), και της δικαιικής ισχύος των αστικών κρατών. Σφυρηλάτηση κοινού πεπρωμένου και δυνητικά κοινού βηματισμού και στρατηγικών στόχων. Η τάση αυτή δεν μπορεί να ολοκληρωθεί, αφού συναντά το φράγμα του αστικού έθνους κράτους, επισκιάζεται από τις τεράστιες ιμπεριαλιστικές ανισομέρειες και ανισότητες, αναγκαία αναδυόμενους εθνικισμούς και πολέμους κλπ.
- Ολοένα και μεγαλύτερη εξατομίκευση των ανθρώπων, από τον αγελαίο άνθρωπο έως το μοναχικό και εγωιστικό-ανταγωνιστικό υποκείμενο της αστικής κοινωνίας. Σε αυτό συμβάλλει ιδιαίτερα η ανάπτυξη της ατομικής ιδιοκτησίας και των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων (στην ανταλλαγή ο κάθε συναλλασσόμενος θέτει τον εαυτό του σε απόσταση από τον αντισυμβαλλόμενο). Την πρώτη εξατομίκευση του ανθρώπου συνιστά η διάκρισή του από το φυσικό περιβάλλον με την διαμεσολάβηση του εργαλείου, και στην συνέχεια η εξατομίκευσή εντείνεται, με την διάκρισή του από τις αντικειμενικές συνθήκες ύπαρξής του (πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής, εργαλεία), μέχρι την οριστική αποκοπή του από αυτές, αφού αυτός καταλήγει, στον καπιταλισμό, γυμνή εργατική δύναμη.
- Αλλαγή μορφής και περιεχομένου της βίας. Κοινωνικοποίηση των σχέσεων επιβολής, από την επιβολή της φύσης στον άνθρωπο και από το ένα στο άλλο φύλο, έως την επιβολή και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η οποία όλο και λιγότερο εξαρτάται από τα φυσικά χαρακτηριστικά τους, και όλο και περισσότερο από τη θέση τους στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας.
- Αναβάθμιση του ρόλου της διανοητικής έναντι της χειρωνακτικής εργασίας. Παρεμφερώς, αναβάθμιση του ρόλου της ιδεολογίας και των μορφών επικοινωνίας, όσο και των σχέσεων παραγωγής και διανομής της ώριμης κεφαλαιοκρατίας, σε σχέση με τα πρώτα της ιστορικά βήματα. Η τελευταία αυτή νομοτέλεια ισχύει για κάθε τρόπο παραγωγής, όπου αρχικά οι παραγωγικές δυνάμεις, μη βρισκόμενες σε ''αναντιστοιχία'' με τις σχέσεις παραγωγής, αναπτύσσονται ραγδαία (εννοείται υπό το καθεστώς των θεσμισμένων παραγωγικών σχέσεων), ενώ στη συνέχεια, όταν ο δοσμένος τρόπος παραγωγής τείνει στην ωριμότητά του (μια πλήρης ωριμότητα είναι ανέφικτη), τότε οι παραγωγικές σχέσεις γίνονται ο κυρίαρχος πόλος και πρέπει να επαναστατικοποιηθούν, όπως συμβαίνει άλλωστε και εντός του ΚΤΠ.
- Πολλαπλή διαμεσολάβηση και μυστικοποίηση (θρυμματισμός και φανταστική επανασυναρμολόγηση) του χώρου και του χρόνου, λόγω της αυξανόμενης απο-εδαφικοποίησης και αποκέντρωσης των παραγωγικών δραστηριότητων, της διεθνοποίησης και της ανάπτυξης των μέσων επικοινωνίας, της επιτάχυνσης των ρυθμών παραγωγής-διανομής-ανταλλαγής και κατανάλωσης. Συναφής υπαγωγή του ''πραγματικού'' στο ''εικονικό''.
- Εμπορευματοποίηση των πάντων. Διύλιση των πάντων υπό το πρίσμα της ανταλλακτικής σχέσης (καλλιτεχνία, αθλητισμός, φιλία, προσευχή με αντάλλαγμα ένα θαύμα κλπ).
- Άμεσα συνδεόμενη με (όλα) τα παραπάνω, απόσχιση των ανθρώπων από το σώμα τους (σε αυτό συμβάλλει τα μέγιστα η συρρίκνωση της χειρωνακτικής εργασίας και η απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον). Συνακόλουθη αδρανοποίηση των ανθρώπινων αισθήσεων και της τέχνης.
- Ολοένα αυξανόμενη (όσο και αναγκαία) σχεδιοποίηση των κοινωνικών ενεργημάτων μεγάλης αλλά και μεσαίας κλίμακας, αρχής γενομένης της παραγωγής (προαπείκασμα της σχεδιασμένης παραγωγής και της ανάγκης κοινωνικής πρόταξης της συλλογικής, συνειδητής-ορθολογικής δράσης).
- Αντιφατική, από κοινού ανάπτυξη της θραυσματικής και της ενοποιημένης αντίληψης του κόσμου από τον άνθρωπο, που αναδύεται από την αντιφατική ανάπτυξη της κοινωνικοποιημένης (παγκοσμιοποιούμενης), αλλά κερματισμένης σε ατομικές ιδιοκτησίες παραγωγής. Ο εμπειρίστικος και προδιαλεκτικός τρόπος σκέψης με τον οποίο ξεκινάει ο πρωτόγονος άνθρωπος, διατηρείται σε μετασχηματισμένη μορφή σε όλες τις ταξικές κοινωνίες ως κυρίαρχος τροπισμός του ''κοινού νου''. Ωστόσο, η αποσπασματικότητα αυτή, η περιγραφική-αναλυτική προσέγγιση της πραγματικότητας, αποκτάει κατά αναγκαιότητα όλο και περισσότερες δυνατότητες άρσης της σε σύνθεση και ολοκλήρωση. Πχ οι επιστήμες παραμένουν περιχαρακωμένες στα γνωστικά τους πεδία λόγω του κατακερματισμού της εργασίας (που αρμόζει στον ΚΤΠ), ωστόσο σχηματίζονται και διεπιστημονικά αντικείμενα μελέτης (φυσικοχημεία κλπ).
- Τα όρια αναγκαίας εργασίας και υπερεργασίας γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα με την αυτοματοποίηση της παραγωγής υλικών, μετρήσιμων αγαθών και την διανοητικοποίηση της εργασίας (βλ. διαφορές της εργασίας δούλου και δουλοπάροικου με μισθωτό εργαζόμενο, διαφορές της εργασίας μισθωτού προλετάριου και μισθωτού ερευνητή, συγγραφέα κλπ).
- Η γνώση (συνεπώς και οι εκπαιδευτικές θεσμικότητες) προσαρτάται όλο και πιο εντατικά και άμεσα στην καθεαυτό παραγωγική διαδικασία.
Θα προστεθούν και άλλα ανάλογα παραδείγματα
ιστορικών δυναμικών, ''νομοτελειών'' του κοινωνικού είναι, και θα είχε
εξαιρετικό ενδιαφέρον να αρνούνταν κάποιος τον χαρακτήρα τους ως
τέτοιων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου