ΚΟΜΜΟΥΝΑ, Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

του Κώστα Χαριτάκη

18/03/2001, εφημερίδα ΠΡΙΝ

ΚΟΜΜΟΥΝΑ, Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ

 Η ΑΥΓΗ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ  

Παρισινή Κομμούνα-Μάρτιος 1871

1870: 0 Λουδοβίκος Βοναπάρτης κηρύσσει τον πόλεμο στην Πρωσία.

4 Σεπτεμβρίου 1870: Η δεύτερη αυτοκρατορία σωριάζεται από την παρισινή επανάσταση και ανακηρύσσεται και πάλι η δημοκρατία. Οι βουλευτές τον Παρισιού ανακηρύσσονται «κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας». Όλοι οι Παρισινοί που ήταν ικανοί να φέρουν όπλα κατατάχθηκαν στην Εθνοφυλακή. 28 Ιανουαρίου 1871: Το Παρίσι εξαντλημένο από την πείνα συνθηκολογεί. Μόνο η Εθνοφυλακή κρατάει τα όπλα της και δεν υπογράφει παρά μόνο ανακωχή με τους νικητές.

18 Μαρτίου 1871: 0 Θιέρσος, αρχηγός της αστικής κυβέρνησης που είχε συγκροτηθεί στις Βερσαλλίες, στέλνει στρατεύματα στο Παρίσι με διαταγή να αφοπλίσουν την Εθνοφυλακή. Το Παρίσι ξεσηκώνεται και η απόπειρα ματαιώνεται.

26 Μαρτίου 1871: Εκλέγονται τα μέλη της Κομμούνας. 

28 Μαρτίου 1871: Ανακηρύσσεται η εξουσία της Κομμούνας. Η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφυλακής μεταβιβάζει την εξουσία της στην Κομμούνα.

30 Μαρτίου 1871: Η Κομμούνα καταργεί το μόνιμο στρατό και «σβήνει» όλα τα νοίκια από τον Οκτώβρη τον 1870 έως τον Απρίλη του 1871. Αποφασίζει οι ξένοι που είχαν εκλεγεί μέλη της Κομμούνας να μείνουν στις θέσεις τους, «αφού η σημαία της Κομμούνας ήταν η σημαία της Παγκόσμιας Δ’ δημοκρατίας».

2 Απριλίου 1871: Αποφασίζεται ο χωρισμός της εκκλησίας και του κράτους και η εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου. 

3 Απριλίου 1871: Αποφασίζει να εξαφανισθούν από τα σχολεία όλα τα θρησκευτικά σύμβολα και «κάθε τι που έχει σχέση με την ατομική συνείδηση του καθενός». 

16 Απριλίου 1871: Διατάσσεται απογραφή των εργοστασίων, που εγκαταλείφθηκαν από τους εργοστασιάρχες, και η παραχώρηση της εκμετάλλευσης τους σε εργατικούς συνεταιρισμούς και η ένωση αυτών των συνεταιρισμών σε μια συνομοσπονδία.

20 Απριλίου 1871: Καταργείται η νυχτερινή εργασία των αρτεργατών καθώς και τα ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας.

21 Μαΐου 1871: Τα στρατεύματα της κυβέρνησης των Βερσαλλιών, που είχαν ενισχυθεί όλο αυτό το διάστημα με τους αιχμαλώτους που παραχώρησαν οι Πρώσοι ύστερα από συμφωνία με τον Θιέρσο για την καταστολή της Παρισινής Κομμούνας, εισβάλλουν στο Παρίσι δια μέσου της ζώνης που με την ανακωχή είχε παραχωρηθεί στους Πρώσους στα βόρεια του Παρισιού.

28 Μαΐου 1871: Ύστερα από ηρωική μάχη οκτώ ημερών οι υπερασπιστές της Κομμούνας υπέκυψαν. Η βαρβαρότητα της σφαγής που επακολούθησε είναι απερίγραπτη. Η κυβέρνηση των Βερσαλλιών παραδέχτηκε ότι εκτελέσθηκαν 17.000 αλλά ο πραγματικός αριθμός -αναφέρει ο Χομπσμπάουμ- θα πρέπει να είναι διπλάσιος. Ανάμεσα τους άοπλοι, γυναίκες και παιδιά. Πάνω από 43.000 αιχμαλωτίστηκαν, 10.000 καταδικάστηκαν, από τους οποίους σχεδόν οι μισοί στάλθηκαν για καταναγκαστικά έργα. Οι ευρωπαϊκές χώρες αρνήθηκαν να δώσουν άσυλο στους πρόσφυγες Κομμουνάρους.

Στις 18 Μαρτίου 1871 το φάντασμα που είχε παρουσιάσει 23 χρόνια πριν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο να πλανάται πάνω από την Ευρώπη έπαιρνε σάρκα και οστά μέσα στην «καρδιά» της. Στο επαναστατημέ­νο Παρίσι ένα νέο μανιφέστο γραφόταν, αυ­τήν τη φορά στους δρόμους από τα ίδια τα ο­πλισμένα χέρια των εργα­τών. Με την Κομμούνα το εργατικό κίνημα κατακτά την αυτοτέλεια του από το αστικό φιλελεύθερο δημο­κρατικό κίνημα, στα πλαί­σια του οποίου είχε ανα­πτυχθεί ως ριζοσπαστική κοινωνική συνιστώσα του, και προβάλλει ως ανεξάρ­τητη δύναμη ικανή να μετασχηματίσει, συνολικά την κοινωνική ζωή.

«Ιδού το πραγματικό της μυστικό: ήταν, πρώτα απ’ όλα, μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης, το αποτέ­λεσμα τον αγώνα μεταξύ της τάξης που παράγει και τη τάξης που σφετερίζεται το προϊόν της άλλης, η πο­λιτική μορφή, που βρέθηκε επιτέλους, κάτω από την ο­ποία μπορεί να πραγματο­ποιηθεί η χειραφέτηση της εργασίας», γράφει ο Μαρξ δύο μόλις μέρες μετά την πτώση της Κομμούνας στην περίφημη ανα­φορά του στο Γενικό Συμβούλιο της Α’ Διε­θνούς με τίτλο Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλ­λία. Πράγματι η Κομμούνα δημιούργησε στην πράξη μια νέου τύπου δημοκρατία με πυρήνα την αυτοκυβέρνηση από τα κάτω και την απόδοση στην ίδια την κοινωνία των δυ­νάμεων που είχε σφετεριστεί το κράτος. Τσάκισε τον αστικό κρατικό μηχανισμό και στη θέση του τοποθέτησε την εργατική αυτο­διοίκηση και τον άμεσο έλεγχο του λαού πά­νω στις υποθέσεις του: στη θέση του μόνιμου στρατού και της αστυνομίας έβαλε τον ένοπλο λαό, στη θέση της κυβέρνησης έβαλε τους εκλεγμένους με καθολική ψηφοφορία σε όλα τα διαμερίσματα της πόλης και ανά πάσα στιγμή ανακλητούς εκπροσώπους των εργατών, στη θέση των κρατικών υπαλλήλων και των δικαστών έβαλε αιρετούς και ανα­κλητούς υπαλλήλους του λαού. Από τα μέλη της Κομμούνας έως κάτω όλοι πληρώνονταν με το κανονικό ημερομίσθιο των εργαζομέ­νων. Μάλιστα, στο σχέδιο «εθνικής οργάνω­σης» της Κομμούνας, που δεν πρόλαβε να ε­φαρμοστεί, προβλεπόταν η οργάνωση του λαού κατά κομμούνες σε όλη τη χώρα και το πέρασμα της εξουσίας στους αιρετούς και α­νακλητούς εντολοδόχους των συνελεύσεων, ενώ η παραγωγή προβλεπόταν να περάσει στα χέρια των οργανωμένων σε συνεταιρι­σμούς εργατών.

Η «πραγματική κίνηση που ανατρέπει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων» έβγαλε εδώ στο φως τα βασικά χαρακτηριστικά της ερ­γατικής δημοκρατίας, ξεπερνώντας μέσα στην πράξη του ταξικού αγώνα όλα τα «προ­γράμματα», τα σχέδια και τις προβλέψεις του σοσιαλισμού μέχρι τότε. Την εποχή που η Κομμούνα ανοίγει με τέτοια ριζοσπαστικότητα τους δρόμους του μέλλοντος το προη­γούμενο «παράδειγμα» σοσιαλισμού -ο ουτοπικός σοσιαλισμός- έχει καταρρεύσει, ενώ ο μαρξιστικός κομμουνισμός είναι ακόμη πο­λύ αδύναμος σε επιρροή και, όπως ομολογεί ο ίδιος ο Μαρξ, δεν έχει ακόμη ένα σχέδιο για την πολιτική μορφή που θα αντικαθι­στούσε το αστικό κράτος. Αλλά και σε επίπε­δο πολιτικής τακτικής η κατεύθυνση της Διε­θνούς απέχει πολύ από μια άμεση επαναστα­τική δράση. Είναι χαρακτηριστικό ότι λίγους μήνες πριν την Κομμούνα σε εγκύκλιο της Α’ Διεθνούς για το Γάλλο πρωσικό πόλεμο, που είχε συντάξει ο ίδιος ο Μαρξ, αναφερόταν: «Το να προσπαθήσει (σ.σ. η γαλλική εργατι­κή τάξη) να ανατρέψει τη νέα κυβέρνηση στην παρούσα κρίσιμη περίσταση, όταν ο ε­χθρός είναι σχεδόν στην πόρτα του Παρισι­ού, θα ήταν μια πράξη καθαρής τρέλας.(…) Ψύχραιμοι και αποφασιστικοί (σ.σ. οι γάλοι εργάτες) ας επωφεληθούν από τη δημοκρατι­κή ελευθερία για να εργαστούν για την ταξι­κή τους οργάνωση». Ωστόσο τα γεγονότα θα φέρουν άμεσα στο προσκήνιο την επαναστα­τική δυνατότητα.

Φυσικά, η Κομμούνα δεν οικοδομείται εν κενώ. Στο ανεπανάληπτο ανακάτεμα των υ­λικών της βαραίνουν αποφασιστικά όλες οι προηγούμενες παραδόσεις του εργατικού κι­νήματος -ιδιαίτερα οι επαναστάσεις του 1848- αλλά και όλο το φορτίο των ιδεών και των προταγμάτων των σοσιαλιστικών ρευμά­των που είχαν αναπτυχθεί μέχρι τότε. Η αντί­θεση στο κράτος, ο ρόλος των συνεταιρισμών στην οργάνωση της οικονομίας, η αντίληψη της «κοινωνικής δημοκρατίας» είναι κληρο­νομημένα στοιχεία αυτών των ρευμάτων, ό­πως και οι διατυπωμένες ήδη από το Κομ­μουνιστικό Μανιφέστο ιδέες της «ανατροπής της αστικής κοινωνίας» και της «κοινωνίας των ελεύθερα συνεταιρισμένων εργατών». Η Κομμούνα όμως δεν ήταν η εφαρμογή ενός προγράμματος αλλά η δημιουργία ενός προ­γράμματος μέσα από την «αυθόρμητη» – πραγματι­κή επαναστατική δράση των ίδιων των εργατών, μέ­σα στην οποία «χωνεύτη­καν», αλλά και αναπλά­σθηκαν όλα τα χαρακτηρι­στικά και οι ιδέες του προηγούμενου κινήματος. Και μάλιστα, όπως έγινε και τον επόμενο αιώνα με τα Σοβιέτ, είναι αυτό το λαϊκό δημιούργημα που θα «μπολιάσει» με νέα στοι­χεία το κομμουνιστικό πρόγραμμα.

Αναμφίβολα όμως ο καταλύτης, για να ξεδι­πλωθεί αυτό το κοινωνι­κό- ταξικό έργο της Κομ­μούνας, ήταν ο πόλεμος, δηλαδή το πεδίο της πολι­τικής. Ο πόλεμος ξεγύ­μνωσε όλη τη σαπίλα της αστικής πολιτικής, ενώ ταυτόχρονα η «αυτομόλη­ση» της αστικής τάξης έ­δωσε το έναυσμα για να πάρει ο λαός τις τύχες του στα χέρια του. Οπωσδήποτε ο τα­ξικός χαρακτήρας του εργατικού κινήματος είχε συγκαλυφθεί μέσα στα πλαίσια της «ε­θνικής άμυνας». Αλλά στο βαθμό που απο­καλυπτόταν ότι η αστική τάξη δεν ήταν ικα­νή ούτε ακόμη γι’ αυτή την «υπεράσπιση της πατρίδας» και ευθύς αμέσως η υπερά­σπιση του Παρισιού γίνεται υπόθεση του έ­νοπλου λαού, το ταξικό στοιχείο του εργα­τικού κινήματος αναπτύσσεται σε βάθος, α­παιτώντας πλέον όχι απλά την ανατροπή μιας προδοτικής κυβέρνησης, αλλά ολόκλη­ρου του κοινωνικού συστήματος. Η Κομ­μούνα από αυτή την άποψη παρέδωσε στην ιστορία ένα σοβαρό «μάθημα» ενοποίησης της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πάλης και ηγεμόνευσης του «εθνικού» από το «ταξικό». Αδιάψευστος μάρτυρας μάλι­στα γι’ αυτό αποτελεί ο γνήσιος διεθνισμός της. Είναι η πρώτη κοινωνία που αγκάλιασε τους «ξένους» αλλά και η πρώτη κοινωνία που υπερασπίστηκαν «ξένοι». Πολωνοί βρίσκονταν στην εμπροσθοφυλακή της, ενώ ένας Ούγγρος έγινε «υπουργός» της.

Η Κομμούνα αντιμέτωπη με υπέρτερες δυνάμεις ηττήθηκε τελικά, αλλά άφησε ζω­ντανή παρακαταθήκη. Όπως χαρακτηριστι­κά αναφέρει ο Ε. Χομπσμπάουμ στην Εποχή του Κεφαλαίου «μετά τον Οκτώβριο του 1917, ο Λένιν θα μετρούσε τις μέρες ώσπου να μπορέσει να πει θριαμβευτικά: κρατήσα­με περισσότερο από την Κομμούνα»…

Πηγή: Κόκκινη Σημαία